Rzadko kiedy rodzice poszukujący szkoły dla swojego dziecka zwracają uwagę na to, jak budowane są w niej relacje – między uczniem a nauczycielem, między dziećmi oraz w grupach. Zwykle skupiamy się na tzw. poziomie szkoły i oczekiwaniach co do przygotowania dziecka do uczestnictwa w kolejnym etapie edukacyjnym. Pod uwagę brane są wyniki w rankingach, lokalizacja (najlepiej jak najbliżej miejsca zamieszkania) czy oferowane zajęcia dodatkowe. Mało kto myśli o tym, co jest naprawdę ważne – o emocjonalnym bezpieczeństwie pociech. Tymczasem jest to czynnik, który będzie decydować o rozwoju, o możliwości wykorzystania posiadanych talentów i potencjału oraz o budowaniu motywacji.
Potrzeba bezpieczeństwa – co to oznacza?
Potrzeba bezpieczeństwa jest pierwszą w kolejności, tuż po potrzebach fizjologicznych warunkujących nasze przetrwanie, potrzebą w piramidzie Masłowa. Oznacza to, że jeśli tylko mamy co jeść, czym oddychać i gdzie spać, to nasza uwaga skupia się na bezpieczeństwie, również psychicznym i emocjonalnym. Nic zatem dziwnego, że dziecko, które w szkole nie czuje się dobrze, nie może dobrze w niej funkcjonować. Stres i napięcie, nadmierne oczekiwania, brak zaufania ze strony dorosłych i możliwości zawierzenia nauczycielom, szykanowanie rówieśnicze, wykluczanie i brak współpracy sprawiają, że dziecko – właściwie bez względu na wiek – będzie funkcjonowało na poziomie znacznie poniżej swoich możliwości. Brak wsparcia i dobrego środowiska podcina skrzydła, blokuje rozwój, a często jest również źródłem psychicznego bólu. Warto przyjrzeć się, co powinna oferować szkoła, by odwrócić ten stan rzeczy.
Bezpieczeństwo psychiczne – redukcja szkolnych stresorów
Chyba większość z nas pamięta uczucia towarzyszące nagłemu „wyrwaniu” do tablicy, odpytywaniu na forum klasy czy niezapowiedzianej kartkówce. To sytuacje, w których mózg jest nagle zalewany hormonami stresu, co może prowadzić nawet do chwilowej utraty zdolności poznawczych. Podobnie dzieje się przy presji czasu, kiedy to uczeń nie ma możliwości spokojnego doprowadzenia do końca podjętej czynności lub w przypadku, gdy musi zmierzyć się z nadmiernymi oczekiwaniami ze strony nauczycieli lub rówieśników. W takich momentach, kiedy uczucia stresu dominują, trudno mówić o efektywnym uczeniu się. Dlatego tak istotne jest to, aby w szkole i w procesie nauczania dbać o bezpieczeństwo psychiczne uczniów poprzez – tam, gdzie to możliwe – redukcję szkolnych stresorów. Jak pokazują badania, do efektywnej nauki, a już tym bardziej do budowania motywacji, wcale nie potrzeba ocen, porównywania uczniów na forum klasy, zadań domowych i kartkówek, presji i nacisku.
Bezpieczeństwo emocjonalne i przestrzeń do wyrażania siebie
Jedną z ważniejszych potrzeb każdego, zwłaszcza małego człowieka, jest poczucie bycia ważnym, akceptowanym i docenianym w swoim otoczeniu. A więc również w szkole, w której pobyt zajmuje przecież niemal połowę dnia dziecka. Dla samopoczucia i dobrego rozwoju uczniów potrzeba stworzyć w klasie odpowiednią atmosferę, w której można bez obaw zaistnieć, wyrażać swoje poglądy, wyznaczać własne granice i być szanowanym. Kiedy dzieci i młodzież czują, że mają wpływ na swoje bezpośrednie otoczenie, są traktowane z powagą, a ich zdanie zawsze jest brane pod uwagę, lepiej się rozwijają, są bardziej kreatywne i odporne na stres, a ich zdolności do przyswajania wiedzy znacząco rosną. Taka atmosfera tworzy warunki do budowania pewności siebie i samoakceptacji, co bezpośrednio wpływa na ogólny rozwój i umiejętność radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami.
Bezpieczne relacje – współpraca, zaufanie, pomoc i wsparcie
Kluczowym, a często niedocenianym elementem zdrowego rozwoju ucznia są bezpieczne, czyli dobre, budujące i zdrowe relacje, zarówno z nauczycielami, jak i grupą koleżanek i kolegów. Edukator, do którego można zgłosić się ze swoimi wątpliwościami i obawami, który wesprze i pomoże, to w wielu szkołach publicznych, opartych na tzw. systemie pruskim , niestety rzadkość. Tymczasem zaufanie, którym obdarzyć można siebie nawzajem, sprzyja nie tylko otwartej komunikacji, ale także budowaniu pozytywnego klimatu w klasie. Uczniowie, którzy wiedzą, że w razie problemów czy trudności mogą liczyć na pomoc ze strony nauczycieli i kolegów, są znacznie bardziej empatyczni i gotowi do niesienia pomocy innym. Natomiast wspólne działania, projekty czy zadania grupowe pozwalają dzieciom wzajemnie się widzieć i rozumieć, ćwiczą rozwiązywanie konfliktów, negocjowanie, przyjmowanie perspektywy innej osoby, otwartość i umiejętności pracy w zespole. To właśnie te kompetencje najbardziej przydadzą się w dorosłym życiu – zarówno w sferze zawodowej, jak i osobistej.Szkoła, która promuje akceptację, empatię i budowanie zdrowych relacji międzyludzkich oraz tworzy warunki nie tylko do rozwijania kompetencji społecznych, ale także do budowania trwałych więzi i poczucia bezpieczeństwa, jest niczym fundament psychicznego i emocjonalnego dobrostanu naszych dzieci.