Szkoła demokratyczna to miejsce, w którym potrzeby dziecka są traktowane priorytetowo. W takiej szkole nie stosuje się systemu ocen, a nauczyciel jest uważnym obserwatorem i przewodnikiem dziecka ku dorosłości. Choć idea szkół demokratycznych powstała już na początku XX wieku, w Polsce ten pomysł nadal raczkuje i budzi dużo pytań. Na szczęście na naszym rodzimym podwórku pojawia się coraz więcej podstawówek idących w ślady kultowych szkół demokratycznych. Wybierzmy się w podróż po czterech krajach i przyjrzyjmy się najsłynniejszym wolnym szkołom.
Summerhill – pionierska szkoła demokratyczna w Anglii
Za pierwszą szkołę demokratyczną uznaje się Summerhill założoną przez Alexandra Neilla w 1921 roku i działającą do dziś w angielskim Leiston. Neill zakładał Summerhill w czasach znacznie bardziej konserwatywnych niż dzisiejsze, kiedy to surowa dyscyplina była podstawowym narzędziem wychowawczym. Sprzeciwił się tradycyjnemu systemowi szkolnemu, dając dzieciom swobodę w nauce i wspierając ich indywidualny rozwój.
Dzieci w Summerhill mają prawo głosu w każdej sprawie, a przy tym mogą swobodnie odczuwać wszystkie emocje i samodzielnie decydować o tempie nauki czy rodzaju zabaw. Wartością, którą szczególnie cenił Neill, była dziecięca wolność, rozumiana jako radość robienia tego, na co mamy ochotę – oczywiście z poszanowaniem granic innych osób.
Sudbury Valley – szkoła demokratyczna po amerykańsku
Słynna Sudbury Valley została założona w 1968 roku przez społeczność miasta Framingham w stanie Massachusetts. Wśród założycieli znaleźli się m.in. Daniel i Hanna Greenberg, Joan Rubin oraz Mimsy Sadofsky. Ich celem było stworzenie sprawiedliwego i samorządnego systemu szkolnego, dla którego głównym źródłem inspiracji byłoby prawdziwe życie.
W Sudbury nie ma tradycyjnych klas ani lekcji, a dzieci mogą samodzielnie zarządzać swoim czasem. Oznacza to, że uczniowie ponoszą odpowiedzialność za własną edukację, a uczeń i personel są sobie równi. Model Sudbury jest stosowany w wielu szkołach demokratycznych w USA i za granicą.
Tamariki – szkoła demokratyczna w Nowej Zelandii
Najstarsza wolna szkoła w Nowej Zelandii została założona w 1966 roku przez grupę rodziców i nauczycieli, którzy pragnęli, by to szkoła dopasowywała się do potrzeb dziecka, a nie na odwrót. W języku maoryskim tamariki oznacza ‘małe dzieci’, a statut szkoły luźno nawiązuje do założeń Summerhill. W Tamariki błędy są postrzegane jako ważny element nauki, dlatego dzieci nigdy nie poddaje się ocenie.
Uczniowie mają również pełną kontrolę nad własną pracą, a żaden dorosły nie ma w nią wglądu bez zgody dziecka. Społeczność Tamariki jest bardzo blisko ze sobą związana – dotyczy to nie tylko nauczycieli i dzieci, ale również rodzin uczniów. Początkowo była to szkoła prywatna, lecz w 1990 roku została włączona do systemu państwowego jako szkoła zintegrowana o specjalnym charakterze.
Izraelska szkoła demokratyczna Hadera
Demokratyczna szkoła Hadera jest najmłodszą placówką w naszym zestawieniu, gdyż Yaacov Hecht założył ją w 1987 roku. W samym Izraelu znajduje się kilkadziesiąt szkół demokratycznych. Spośród nich największą jest właśnie Hadera. Sieć wolnych szkół – obecnie prowadzonych przez państwo izraelskie – w Izraelu powstała dzięki pomocy Hechta. Założyciel Hadery uruchomił również pierwszy na świecie program akademicki dla nauczycieli pragnących kształcić się w zakresie edukacji demokratycznej.
Haderą zarządza parlament szkolny, w którym wszyscy są równi i mają takie samo prawo głosu – dotyczy to uczniów, nauczycieli i rodziców. Dzieci uczęszczające do Hadery mogą samodzielnie decydować, co chcą robić. Do wyboru mają uczęszczanie na lekcje, uczestnictwo w innego rodzaju zajęciach (np. muzycznych, literackich, sportowych, artystycznych) lub… nicnierobienie. To właśnie w Haderze odbyła się pierwsza Międzynarodowa Konferencja Edukacji Demokratycznej (IDEC), zwołana przez Yaacova Hechta w 1993 roku.